Ocenjivanje ustavnosti ili zakonitosti opštih akata, tzv. normativna kontrola, jeste osnovna nadležnost Ustavnog suda. Kada se govori o normativnoj kontroli, najčešće se radi o naknadnoj kontroli ustavnosti zakona, odnosno ustavnosti i zakonitosti svih drugih propisa i opštih pravnih akata,. Kontroli ustavnosti i zakonitosti podležu gotovo svi opšti pravni akti (izuzetak su akti koji imaju snagu ustava) i to oni koji su u pravnom poretku, a izuzetno i oni koji su prestali da važe, ali samo pod uslovom da je postupak ocene ustavnosti pokrenut najkasnije u roku od šest meseci od prestanka njihovog važenja.

Postupak za ocenjivanje ustavnosti ili zakonitosti opšteg akta pokreće se predlogom ovlašćenog predlagača. Takođe, postupak za ocenu ustavnosti ili zakonitosti može da pokrene samostalno i Ustavni sud, na osnovu odluke koju donosi dvotrećinskom većinom glasova svih sudija. Pravo na pokretanje postupka imaju samo Ustavom utvrđeni subjekti (ovlašćeni predlagači), dok inicijativu ima svako pravno ili fizičko lice.

Zakon o Ustavnom sudu utvrđuje i obavezne elemente predloga, odnosno inicijative za ocenjivanje ustavnosti ili zakonitosti opšteg akta, tako da ista obavezno sadrži:
- naziv opšteg akta,
- oznaku odredbe,
- naziv i broj službenog glasila u kome je objavljen,
- razloge na kojima se predlog zasniva, predlog ili zahtev kako da se odluči, kao i druge podatke od značaja za ocenjivanje ustavnosti ili zakonitosti.

Odsustvo nekog od navedenih elemenata čini predlog, odnosno inicijativu nepotpunim i time nepodobnim za postupanje Ustavnog suda po istom, a ukoliko podnosilac u ostavljenom roku ne otkloni nedostatke, isti se odbacuje.

U slučaju da opšti akt čija se ustavnost ili zakonitost osporava nije objavljen u službenom glasilu, uz predlog se prilaže i overeni prepis tog akta. Sam postupak se smatra pokrenutim danom podnošenja predloga Ustavnom sudu, odnosno danom donošenja rešenja o pokretanju postupka.

Kad je u pitanju inicijativa, a Ustavni sud oceni da ima osnova za pokretanje postupka povodom te inicijative, Ustavni sud donosi rešenje o pokretanju postupka.
Od pravila da donosi rešenje o pokretanju postupka, pod prethodno navedenim uslovom, Ustavni sud može da odstupi, ali samo u slučaju kad se inicijativom osporava ustavnost ili zakonitost opšteg akta, osim zakona i statuta autonomne pokrajine ili jedinice lokalne samouprave, odnosno pojedinih odredaba ovog akta kojima se regulišu pitanja o kojima Ustavni sud već ima zauzet stav ili kad je u toku prethodnog postupka pravno stanje potpuno utvrđeno i prikupljeni podaci pružaju pouzdan osnov za odlučivanje; u tom slučaju Ustavni sud odlučuje bez donošenja rešenja o pokretanju postupka. Ako nađe da nema osnova za pokretanje postupka povodom inicijative, Ustavni sud neće prihvatiti inicijativu.

Ustavni sud u postupku ocenjivanja ustavnosti ili zakonitosti nije ograničen zahtevom ovlašćenog predlagača, odnosno inicijatora. To znači da Ustavni sud, i kad je ovlašćeni predlagač, odnosno inicijator odustao od predloga, odnosno inicijative, može nastaviti postupak za ocenu ustavnosti ili zakonitosti, ako nađe da za nastavak postupka ima osnova.

U toku postupka, a na zahtev donosioca osporenog opšteg akta, Ustavni sud može, pre donošenja odluke o ustavnosti ili zakonitosti, zastati sa postupkom i dati mogućnost donosiocu opšteg akta, da u određenom roku otkloni uočene neustavnosti ili nezakonitosti. Ako u određenom roku neustavnost ili nezakonitost ne bude otklonjena, Ustavni sud će nastaviti postupak.

Ako donosilac osporenog akta u toku postupka donese akt kojim se menja ili stavlja van snage akt osporen pred Ustavnim sudom, Sud će zatražiti od ovlašćenog predlagača, odnosno podnosioca inicijative da se u određenom roku izjasni da li ostaje pri predlogu, odnosno inicijativi. Ako se podnosilac izjasni da predlog povlači, odnosno da odustaje od inicijative ili se ne izjasni u određenom roku, Ustavni sud će okončati postupak, ukoliko nije našao osnova da sam nastavi postupak.

U toku postupka ocene ustavnosti ili zakonitosti opštih akata Ustavni sud može da, do donošenja konačne odluke, obustavi izvršenje pojedinačnog akta ili radnje koja je preduzeta na osnovu opšteg akta čija se ustavnost ili zakonitost ocenjuje, ako bi njihovim izvršavanjem mogle nastupiti neotklonjive štetne posledice. Ova mera traje najduže do okončanja postupka, a može i kraće, ako u toku postupka Ustavni sud oceni da su razlozi njene primene (obustave) usled izmenjenih okolnosti prestali: u tom slučaju, Ustavni sud će ukinuti meru obustave izvršenja pojedinačnog akta, odnosno radnje. Zahtev za obustavu izvršenja pojedinačnog akta, odnosno radnje Ustavni sud će odbaciti kad donosi konačnu odluku.

Ustavni sud će obustaviti postupak ocene ustavnosti ili zakonitosti opštih akata:
1) kad je u toku postupka opšti akt usaglašen s Ustavom ili zakonom, a Ustavni sud nije ocenio da zbog posledica neustavnosti ili nezakonitosti treba doneti odluku zbog toga što nisu otklonjene posledice neustavnosti ili nezakonitosti;
2) kad u toku postupka prestanu procesne pretpostavke za vođenje postupka.

Nakon što Ustavni sud odluči o predmetu ustavnog spora odluka se (obavezno), odnosno rešenje (samo u određenim slučajevima) objavljuje u „Službenom glasniku Republike Srbije”, a za momenat objave vezuju se pravne posledice odluke.
Naime, kad Ustavni sud utvrdi da zakon, statut autonomne pokrajine ili jedinice lokalne samouprave, drugi opšti akt ili kolektivni ugovor nije u saglasnosti s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava i potvrđenim međunarodnim ugovorom, taj zakon, statut autonomne pokrajine ili jedinice lokalne samouprave, drugi opšti akt ili kolektivni ugovor prestaje da važi danom objavljivanja odluke Ustavnog suda u „Službenom glasniku Republike Srbije”. Navedeno pravilo odnosi se i na svaki drugi opšti akt i kolektivni ugovor za koji se utvrdi da nije u saglasnosti sa zakonom, uz izuzetak koji se odnosi na potvrđeni međunarodni ugovor. Utvrđujuća odluka može se odnositi kako na opšti akt u celini tako i na njegove pojedine odredbe.

Odluka Ustavnog suda ima karakter presuđene stvari i proizvodi pravne posledice prema svima. Takođe, utvrđujuća odluka nema povratno dejstvo već deluje od objavljivanja pa ubuduće.

Kada je u pitanju ocena ustavnosti odredaba potvrđenog međunarodnog ugovora, Zakon utvrđuje pravilo prema kome odredbe potvrđenog međunarodnog ugovora, za koje je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nisu u saglasnosti s Ustavom, prestaju da važe na način predviđen tim međunarodnim ugovorom i opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava.

Zakoni i drugi opšti akti za koje je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nisu u saglasnosti s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, ne mogu se primenjivati na odnose koji su nastali pre dana objavljivanja odluke Ustavnog suda, ako do tog dana nisu pravnosnažno rešeni. Nadalje, opšti akti doneti za izvršenje zakona i drugih opštih akata za koje se odlukom Ustavnog suda utvrdi da nisu u saglasnosti s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, neće se primenjivati od dana objavljivanja odluke Ustavnog suda, ako iz odluke proizilazi da su ti opšti akti nesaglasni Ustavu, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonu.

Svako kome je povređeno pravo konačnim ili pravnosnažnim pojedinačnim aktom, donetim na osnovu zakona ili drugog opšteg akta, za koji je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nije u saglasnosti s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, ima pravo da traži od nadležnog organa izmenu tog pojedinačnog akta.

Predlog za izmenu može se podneti u roku od šest meseci od dana objavljivanja odluke u „Službenom glasniku Republike Srbije”, ako od dostavljanja pojedinačnog akta do podnošenja predloga ili inicijative za pokretanje postupka nije proteklo više od dve godine. Navedeni rokovi su objektivne prirode i ustanovljeni su radi obezbeđenja načela pravne sigurnosti.

Ako se utvrdi da se izmenom pojedinačnog akta ne mogu otkloniti posledice nastale usled primene opšteg akta za koji je odlukom Ustavnog suda utvrđeno da nije u saglasnosti sa Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, Ustavni sud može odrediti da se ove posledice otklone povraćajem u pređašnje stanje, naknadom štete ili na drugi način. Pri tom, Ustavni sud samo određuje način otklanjanja posledice, ne upuštajući se u konkretizaciju tog načina.

U situaciji u kojoj se u postupku pred sudom opšte ili posebne nadležnosti postavi pitanje saglasnosti zakona ili drugog opšteg akta s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, sud će zastati sa postupkom i, kao ovlašćeni predlagač, pokrenuti postupak za ocenu ustavnosti ili zakonitosti tog akta pred Ustavnim sudom.

Kad je u toku postupka opšti akt prestao da važi ili je usaglašen s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom, Ustavni sud, po pravilu, obustavlja postupak.

Međutim, ako utvrdi da nisu otklonjene posledice neustavnosti ili nezakonitosti opšteg akta koji je prestao da važi, Ustavni sud može odlukom utvrditi da opšti akt nije bio u saglasnosti s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom; ova odluka Ustavnog suda ima isto pravno dejstvo kao i odluka kojom se utvrđuje da opšti akt (dakle, onaj koji je važeći, koji je u pravnom poretku) nije u saglasnosti s Ustavom, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, potvrđenim međunarodnim ugovorima ili zakonom.

Prethodno navedena pravila postupka ocene ustavnosti i pravnog dejstva odluka Ustavnog suda, shodno se primenjuju u postupku odlučivanja o saglasnosti zakona i drugih opštih akata sa opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava i potvrđenim međunarodnim ugovorima.


www.ustavni.sud.rs/page/view/sr-Latn-CS/...osti-ili-zakonitosti